Redigeren, herschrijven of proeflezen: kies de juiste stap.
Je hebt een tekst geschreven. Misschien een roman, een rapport, een scriptie of een blogreeks. Je hebt eraan geschaafd, laten rijpen, opnieuw gelezen. En nu ben je op het punt gekomen dat je het manuscript wilt verbeteren. Maar hoe? Moet je hem laten proeflezen, redigeren of volledig laten herschrijven? En wat is eigenlijk het verschil tussen die drie?
Veel mensen gebruiken deze termen door elkaar. Dat is begrijpelijk, maar verwarrend. Want elk van deze bewerkingen heeft een ander doel, een andere aanpak en past bij een ander moment in het schrijfproces. Kies je de verkeerde, dan loop je het risico te veel (of te weinig) te laten doen. En dat is zonde van je geld, je tijd en... je tekst.
In dit blog leg ik je haarfijn uit wat het verschil is tussen proeflezen, redigeren en herschrijven. En belangrijker: hoe je ontdekt welke vorm jouw tekst op dit moment nodig heeft.
Proeflezen: de laatste check voor publicatie
Laten we beginnen bij de lichtste vorm: proeflezen. Dit is de eindcontrole. Het nagaan van de allerlaatste foutjes, net voordat een tekst gepubliceerd, gedrukt of ingeleverd wordt.
Een proeflezer controleert op:
• spelling en grammatica
• interpunctie
• typefouten
• opmaak en inconsistenties
Wat een proeflezer niet doet:
• zinnen herschrijven
• inhoudelijke opmerkingen geven
• stijl aanpassen
• de structuur verbeteren
Proeflezen is dus géén redactie. Zie het als de laatste check vóór je op de verzendknop drukt. Onmisbaar voor iedereen die professioneel wil overkomen, want je wilt geen 'dt-fouten' op je website, in je boek of in een sollicitatiebrief.
Wanneer kies je voor proeflezen?
• als je tekst al is geredigeerd
• als je tevreden bent over inhoud en stijl
• als je 100% foutloze eindversie wilt
Bij Nederlands Taalbureau bieden we aan: een quickscan, een manuscriptanalyse, een manuscriptbeoordeling, redigeren en hulp bij de presentatie aan uitgeverijen.
Redigeren: je tekst taalkundig én stilistisch verbeteren
Redigeren gaat een stap verder dan proeflezen. Het is bedoeld voor teksten die in grote lijnen goed zijn, maar die taalkundig nog niet strak staan. Denk aan:
• onhandige zinsconstructies
• te veel passieve zinnen
• herhalingen
• inconsequente stijl
• foute werkwoordstijden
• moeilijk lopende alinea’s
Een redacteur herschrijft zinnen waar nodig, maar zonder je stijl geweld aan te doen. De bedoeling blijft intact, maar de formulering wordt krachtiger, vloeiender en foutloos.
Redactie is maatwerk. Soms volstaat het opschonen van zinnen. Soms is er meer nodig: het stroomlijnen van de toon, het aanpassen van jargon, het verbeteren van leesbaarheid.
Wanneer kies je voor redactie?
• als je tekst af is, maar nog niet helder of soepel leest
• als je zelf geen taalkundige bent
• als je lezers serieus wilt nemen
• als je een professionele indruk wilt maken op opdrachtgevers of uitgevers
Redactie wordt vaak toegepast bij manuscripten, webteksten, beleidsstukken, artikelen en whitepapers. De tekst blijft van jou, maar dan in topvorm.
Herschrijven: terug naar de tekentafel
Dan is er nog de zwaarste variant: herschrijven. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar spelling of stijl, maar ook naar structuur, inhoud en logica. Bij herschrijven gaat de tekst grondig op de schop.
Dat betekent:
• hoofdstukken herschikken
• argumentatie versterken
• overgangen verbeteren
• paragrafen herschrijven of schrappen
• tone of voice aanpassen aan doelgroep
• inhoudelijke verduidelijking
Een herschrijving kan betekenen dat er veel van je tekst verandert. Niet omdat je oorspronkelijke versie slecht was, maar omdat een neutrale, professionele blik nieuwe perspectieven biedt.
Bij Nederlands Taalbureau werken we met een zogenaamde manuscriptanalyse of -beoordeling. Hierbij blijft je manuscript intact en krijgt je van ons heldere tips en opmerkingen voor verbetering. Wel zo prettig!
Wanneer kies je voor herschrijven?
• als je vastloopt in je eigen tekst
• als je tekst ‘nog niet lekker loopt’, maar je niet weet waarom
• als je merkt dat lezers afhaken
• als je je verhaal of boodschap krachtiger wilt maken
Herschrijven is geen zwaktebod. Het is een investering in kwaliteit. Veel professionele auteurs en bedrijven kiezen hiervoor, juist omdat ze weten dat tekst meer is dan woorden achter elkaar zetten.
Wat is de juiste keuze voor jouw tekst?
De keuze tussen proeflezen, redigeren en herschrijven hangt af van drie dingen:
1. het doel van je tekst (informeren, overtuigen, vermaken)
2. de status van je tekst (eerste versie of bijna af?)
3. je eigen taalvaardigheid en afstand tot de tekst
Een eenvoudige richtlijn kan zijn:
Je tekst is af en gecontroleerd, maar je wilt zekerheid: kies voor proeflezen.
Je tekst is af, maar leest nog niet lekker of bevat fouten: kies voor redigeren.
Je tekst is een ruwe eerste versie, of je twijfelt aan structuur en inhoud: kies voor herschrijven.
Twijfel je? Dan is het verstandig om te beginnen met een goedkope quickscan. Daarmee krijg je professionele feedback op een deel van je tekst, zodat je weet wat er nodig is.
Veelgemaakte misverstanden over bewerking van teksten
'Ik laat het proeflezen, dan is het klaar.'
Niet altijd. Als je tekst structurele problemen bevat, kan een proeflezer dit niet recht trekken. Je krijgt dan wel een foutloze tekst, maar met vage zinnen of een slechte opbouw.
'Redactie is hetzelfde als herschrijven.'
Nee. Redactie verbetert lichtjes de zinnen, stijl en structuur. Herschrijven betekent ingrijpender aanpassingen, vaak ook inhoudelijk.
'Ik moet kiezen: óf redactie óf correctie.'
Niet per se. Veel auteurs combineren meerdere stappen: eerst redactie, dan een ronde proeflezen voor de laatste fouten.
En hoe zit het met AI en automatische correctie?
Automatische spellingcheckers, taaltools en AI-assistenten worden steeds beter, maar ze vervangen geen menselijke redactie. AI ziet geen context, voelt geen toon en herkent stijlbreuken niet. Ook zal een algoritme nooit zeggen: 'Deze paragraaf is overbodig' of 'Je boodschap komt niet over.'
Gebruik tools als hulpmiddel, niet als eindstation. Zeker bij belangrijke teksten is menselijke tussenkomst onmisbaar.
Professionele hulp inschakelen?
Laat je tekst niet zomaar door “iemand die goed is met taal” nakijken. Taalgevoel is waardevol, maar redactie is een vak. Wie niet weet waar hij op moet letten, mist fouten of verandert juist wat goed was.
Professionele hulp inschakelen is slim als:
• je tekst lezers moet overtuigen (denk aan bijvoorbeeld opdrachtgevers, jury’s, uitgevers)
• je te dicht op je eigen tekst zit
• je onzeker bent over stijl, toon of opbouw
• je serieus genomen wilt worden
Heb je een zakelijke tekst, dan kan één fout al je geloofwaardigheid ondermijnen. Heb je een roman, dan kan een stroef begin je uitgeverskans verkleinen. Laat je tekst dus onder handen nemen en vergroot daarmee de kracht.
Conclusie: de juiste tekstbewerking maakt het verschil
Proeflezen, redigeren en herschrijven zijn geen synoniemen. Ze zijn drie verschillende vormen van tekstverzorging, elk met hun eigen moment en functie. Door de juiste keuze te maken, zorg je dat jouw tekst krijgt wat hij nodig heeft: niet meer, niet minder. Investeer in de fase die past bij jouw doel en schrijffase. Daarmee vergroot je niet alleen de kwaliteit van je tekst, maar ook je eigen schrijfvaardigheid. En dat is winst voor elke schrijver, in elk genre.
O O K I N T E R E S S A N T:
Reactie plaatsen
Reacties